Amabanga ya Leta ya Iran yo guhishira imibare y’abishwe na Covid-19 yashyizwe ku karubanda

Iperereza ry’ishami rya BBC ritangaza ibiganiro mu rurimi rw’Igiperse ryatahuye ko umubare w’abishwe na coronavirus muri Iran ukubye hafi inshuro eshatu uwo Leta ya Iran itangaza.

Imibare bwite ya leta ya Iran isa nk’igaragaza ko kugeza ku itariki ya 20 Nyakanga 2020, hafi abantu 42,000 bapfuye bafite ibimenyetso bya Covid-19, mu gihe minisiteri y’ubuzima y’iki gihugu yatangaje ko abapfuye ari 14,405.

Umubare w’abantu bazwi ko banduye iki cyorezo ukubye hafi inshuro ebyiri uwatangajwe na Leta: abantu 451,024 banduye mu gihe Leta yo yatangaje 278,827.

Iran ni kimwe mu bihugu byashegeshwe bikomeye na coronavirus mu bindi bihugu bitari Ubushinwa. Mu byumweru bya vuba bishize, yagize ikibazo cyo kwiyongera bikomeye k’ubwandu ku nshuro ya kabiri.

Umuntu wa mbere wishwe na Covid-19 muri Iran yatangajwe ku itariki ya 22 y’ukwezi kwa mbere uyu mwaka wa 2020, nkuko bikubiye mu ntonde z’amakuru y’ubuvuzi zahawe BBC dukesha iyi nkuru.

Icyo gihe hari mbere hafi ho ukwezi kumwe mbere yuko Leta itangaza umuntu wa mbere wanduye coronavirus muri icyo gihugu. Kuva iki cyorezo cyagera muri Iran, abakurikiranira hafi ibibera muri iki gihugu bakomeje kugira amakenga ku mibare itangazwa na leta.

Hakomeje kubaho kudatangaza ku gihe imibare yo ku rwego rw’igihugu n’iyo mu turere, ibyo bamwe mu bategetsi bo mu nzego z’ibanze binubiye, ndetse n’abakora ibarurishamibare bagerageje gutanga imibare y’igereranya.

Ikigero runaka cyo kubara biri hasi, ahanini bitewe n’ubushobozi budahagije bwo gupima, kigaragara mu bice bitandukanye ku isi. Ariko amakuru BBC yahawe mu ibanga ahishura ukuntu abategetsi ba Iran buri munsi bagiye batangaza imibare iri hasi cyane nubwo bari bafite imibare nyirizina y’impfu zose, bica amarenga ko baburizagamo imibare ku bushake.

“Kugaragaza ukuru”

Umuntu utatangaje umwirondoro we ni we woherereje BBC aya makuru akubiyemo iyo mibare.

Akubiyemo abajyanwe mu bitaro buri munsi muri Iran, amazina yabo, imyaka, igitsina, ibimenyetso bagaragaza, amatariki n’igihe bamaze mu bitaro, ndetse n’ubundi burwayi abo barwayi bashobora kuba bafite.

Uyu wahaye aya makuru BBC avuga ko yabikoze kugira ngo “agaragaze ukuri” ndetse asoze “imikino ya politike” ikinirwa kuri iki cyorezo.

BBC ntabwo yashoboye kugenzura niba uyu muntu akorera ikigo cya leta ya Iran, cyangwa ngo ishobore gutahura uburyo yakoresheje ngo agere kuri aya makuru akubiyemo iyi mibare.

Ariko ibikubiye mu ntonde ziri muri aya makuru bihuye neza n’abarwayi bamwe n’abapfuye BBC yari isanzwe yaramenye.

Ukunyurana hagati y’imibare ya Leta n’imibare y’impfu igaragazwa n’ayo makuru nako guhuye neza n’ikinyuranyo kiri hagati y’imibare ya Leta no kubara impfu z’inyongera zishobora kuba zarabayeho kugeza hagati mu kwezi kwa gatandatu.

Ikigero cy’impfu z’inyongera (excess mortality) kivuze umubare w’impfu zirenze ku zo wakwitega ko zabaho mu bihe “bisanzwe”.

Uwatanze amakuru y’ibanga

Abaganga bazi iby’uku gutangaza imibare itari iy’ukuri babwiye BBC ko minisiteri y’ubuzima ya Iran imaze igihe yotswa igitutu n’inzego z’umutekano n’iz’iperereza za Iran.

Dr Pouladi (ntabwo ari ryo zina rye ry’ukuri) yabwiye BBC ko iyi minisiteri “yirengagiza ukuri”. Mbere, ntabwo bari bafite ibikoresho byo gupima, noneho n’igihe babiboneye, ntabwo byakoreshwaga henshi uko bikwiye”.

Akomeza ati “ Uruhande inzego z’umutekano zari zihagazeho kwari ukutemera ko coronavirus iri muri Iran”.

Ukutava ku izima kw’abavandimwe babiri, bombi b’abaganga mu mujyi wa Qom, ni ko kwatumye minisiteri y’ubuzima yemera ko umuntu wa mbere wanduye coronavirus yagaragaye mu gihugu.

Ubwo Dr Mohammad Molayi na Dr Ali Molayi bapfushaga umuvandimwe wabo, bakomeje gusaba ko akwiye gupimwa Covid-19, basanga yari ayirwaye.

Mu bitaro bya Kamkar aho yapfiriye, abarwayi benshi barahazanywe bagaragaza ibimenyetso nk’ibya Covid-19 kandi imiti bahawe ntigire icyo ibamarira. Ariko nta n’umwe muri bo wapimwe Covid-19.

Dr Pouladi ati: “Bagize umwaku. Umuntu ushyira mu gaciro kandi ukomeye yapfushije umuvandimwe we. Dr Molayi yigereraga kuri aba bagabo [abategetsi bo muri minisiteri y’ubuzima] hanyuma ntiyava ku izima”.

Dr Molayi yatangaje videwo igaragaza umuvandimwe we wapfuye ndetse asohora n’itangazo. Nuko minisiteri y’ubuzima kera kabaye yemera ko umuntu wa mbere yishwe na coronavirus mu gihugu.

Ariko, televiziyo y’igihugu ya Iran yatangaje inkuru imunenga ndetse inabeshya ko iyo videwo y’uwo muvandimwe we w’umugabo yari imaze amezi ikozwe.

Ni iki cyateye uko guhishira?

Gutangira kw’iki cyorezo cya coronavirus kwahuriranye n’isabukuru yo kwibuka impinduramatwara ya kisilamu ya Iran yo mu mwaka wa 1979 ndetse n’amatora y’abadepite.

Ibyo byombi byari amahirwe akomeye Leta ibonye yo kwerekana uko ishyigikiwe n’abaturage ndetse ikirinda kuba ibyo byatokozwa no gutangaza iby’iyi virusi.

Ayatollah Ali Khamenei, umutegetsi w’ikirenga wa Iran, yashinje bamwe gushaka gukoresha coronavirus ngo babangamire ayo matora.

Icyabivuyemo ni uko ayo matora yitabiriwe ku kigero kiri hasi cyane. Mbere yuko iki cyorezo cya coronavirus cyaduka ku isi, Iran yari isanzwe ifite ibindi bibazo bikomeye biyugarije.

Mu kwezi kwa cumi na kumwe mu 2018, Leta bwacyeye yongereye igiciro cy’ibikomoka kuri peteroli ndetse ikoresha urugomo mu kuburizamo imyigaragambyo ibyo byateye.  Abantu babarirwa mu magana bigaragambyaga barishwe mu gihe cy’iminsi micye.

Mu kwezi kwa mbere muri uyu mwaka wa 2020, uko Iran yitwaye nyuma yuko Jenerali Majoro Qasem Soleimani yishwe n’Amerika, nabyo byateje ikindi kibazo. Uwo yafatwaga nk’umwe mu bikomerezwa muri Iran havuyemo umutegetsi mukuru wayo.

Ingabo za Iran icyo gihe zari ziryamiye amajanja, zarashe ibisasu bya misile zibeshye ku ndege yo muri Ukraine, hashize iminota ihagurutse ku kibuga mpuzamahanga cyo mu murwa mukuru Tehran. Abagenzi 176 bose bari bayirimo nta n’umwe warokotse.

Mbere bikimara kuba, abategetsi ba Iran bagerageje guhishira ibyabaye, ariko nyuma y’iminsi itatu bahatirwa kubyemera, ibintu byasize icyasha (igisebo) leta y’iki gihugu.

Dr Nouroldin Pirmoazzen, wahoze ari depite ndetse wahoze akora muri minisiteri y’ubuzima ya Iran, yabwiye BBC ko kubera uko kuntu ibintu byari bimeze, Leta ya Iran yari “ihangayitse kandi ifitiye ubwoba ukuri” ubwo coronavirus yahageraga.

Yagize ati: “Leta yari ifite ubwoba ko abakene n’abashomeri bakwigabiza imihanda bakigaragambya”.

Dr Pirmoazzen atanga urugero rw’ukuntu Iran yahagaritse ibikorwa by’umuryango w’abaganga batagira umupaka (Médecins Sans Frontières) ikababuza kuvura abarwayi ba coronavirus mu ntara ya Isfahan iri rwagati mu gihugu.

Avuga ko iyo ari gihamya y’ukuntu Leta yafashe iki cyorezo nk’ikibazo cy’umutekano.

Minisiteri y’ubuzima ya Iran yavuze ko raporo yohereza mu ishami ry’umuryango w’abibumbye ryita ku buzima (OMS/WHO) zijyanye n’umubare w’abanduye coronavirus n’abo yishe “zinyuze mu mucyo” kandi ko “nta guca ku ruhande na kumwe” kugaragaramo.

Munyaneza Theogene / intyoza.com

Umwanditsi

Learn More →